Tryby zniesienia współwłasności

Umowne zniesienie współwłasności

Tryby zniesienia współwłasności. Polskie prawo cywilne przewiduje tryb sądowy (na mocy orzeczenia lub ugody zawartej przed sądem) i umowny zniesienia współwłasności. Sądowego trybu zniesienia współwłasności dotyczą nie tylko przepisy Kodeksu cywilnego ale i Kodeksu postępowania cywilnego. Szczegółowa regulacja trybu sądowego zniesienia współwłasności wskazuje na zamiar ustawodawcy, zapewnienia bezpieczeństwa obrotu prawnego; wymagają tego skutki jakie zniesienie współwłasności niesie dla stosunków własnościowych miedzy byłymi współwłaścicielami oraz pomiędzy nimi a osobami trzecimi.

Przy umowie znoszącej współwłasność również należy zapewnić najwyższy stopień bezpieczeństwa i pewności w obrocie. Ustawodawca w przepisach kodeksu cywilnego nie reguluje umownego zniesienia współwłasności, ani nawet expressis verbis o tym nie wspomina. Oznacza to, ze sposób zniesienia po-zostawiony jest samym stronom, które mogą – z zastrzeżeniem ograniczeń ustawowych – uregulować likwidacje współwłasności w sposób dowolny.

Umowne zniesienie współwłasności następuje, gdy strony (współwłaściciele) osiągają porozumienie zarówno co do faktu zniesienia współwłasności, jak i zastosowanego sposobu wyjścia ze stanu niepodzielności. Umowa znosząca współwłasność może być zawarta tylko przez wszystkich współwłaścicieli i powinna zawierać wszystkie postanowienia podmiotowo i przedmiotowo istotne, a więc : określać sposób zniesienia, zawierać oświadczenia o przeniesieniu udziałów lub postanowienia dotyczące spłat i dopłat oraz terminów ich uiszczenia. W braku takiego porozumienia pozostaje stronom możliwość skorzystania z drogi sądowej. Skutek sądowego (tak w drodze orzeczenia, jak i ugody) oraz umownego zniesienia współwłasności jest w zasadzie identyczny i polega na zakończeniu istnienia dotychczasowego stosunku prawnego – współwłasności.

Do umowy znoszącej współwłasność znajdują zastosowanie przepisy ogólne Kodeksu cywilnego, w szczególności dotyczące czynności prawnych, oraz przepisy o przeniesieniu własności.

Dopuszczalność umownego zniesienia współwłasności

Dopuszczalność umownego trybu wyjścia z niepodzielności wynika z :

zasad ogólnych prawa cywilnego, a konkretnie z zasady wyrażonej w art. 353 (1) k.c. który statuuje zasadę wolności zawierania umów, dobrowolne jest wiec samo zawarcie umowy, natomiast swoboda kształtowania treści umowy ograniczona jest przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego,
z treści art. 212 k.c., którego dyspozycja rozpoczyna się od słów : „jeśli zniesienie współwłasności następuje na mocy orzeczenia sądu” i wskazuje tym samym, że ustawodawca dopuszcza również inny (od sądowego) tryb zniesienia współwłasności,
z treści art. 1038 par. 1 k.c., który przewiduje wyraźnie tryb umownego zniesienia wspólności spadkowej,
z zasady wyrażonej w art. 198 k.c. a mianowicie z zasady swobody rozporządzania udziałami.

W literaturze podkreśla się również pogląd, iż szczegółowe uregulowanie odrębnymi przepisami tego typu umowy byłoby zbędne, gdyż w istocie jest to umowa o przeniesienie własności. Wśród zwolenników tego ujęcia nie ma jednak zgodności stanowisk co do uzasadnienia takiego rozstrzygnięcia.

W ramach wypowiedzi zawierających uzasadnienie kwalifikacji umownego zniesienia współwłasności jako przeniesienia własności można wyróżnić kilka argumentów. Po pierwsze, zniesienie współwłasności w drodze umowy jest rozporządzeniem prawa własności i tym samym stanowi również przeniesienie własności. Po drugie, umowne zniesienie współwłasności obejmuje – bez względu na sposób, w jaki zostaje przeprowadzone – przeniesienie udziału we współwłasności. Sam udział jest zaś prawem własności: zniesienie współwłasności w drodze umowy stanowi zatem przeniesienie własności. Kolejnym, aczkolwiek mniej oczywistym argumentem wskazującym, iż ustawodawca traktuje zniesienie współwłasności jako przeniesienie własności jest art. 1037 par. 2 k.c. który ustanawia wymóg zachowania formy aktu notarialnego dla umowy o dział spadku, gdy do spadku należy nieruchomość. Zgodnie zaś z art. 1035 k.c. do działu spadku stosuje się przepisy o zniesieniu współwłasności. Wreszcie ostatni sposób uzasadnienia kwalifikacji umownego zniesienia współwłasności jako przeniesienia własności akcentuje, ogólnie rzecz ujmując, podmiotowe przekształcenie prawa własności przebiegające w kierunku od wielości podmiotów własności ku własności jednopodmiotowej. Zarówno bowiem w razie przyznania własności rzeczy jednemu spośród współwłaścicieli, jak i w przypadku podziału rzeczy wspólnej dochodzi – w typowych przypadkach całkowitego zniesienia współwłasności – do powstania własności jednopodmiotowej.

Dla skutecznego zniesienia współwłasności w trybie umownym konieczne jest spełnienie przesłanek wymaganych do ważności umowy. W szczególności konieczne jest zawarcie takiej umowy przez wszystkich współwłaścicieli , przy całkowitej ich jednomyślności , zarówno co do samego wyjścia z niepodzielności, sposobu tego wyjścia oraz wszystkich innych kwestii szczegółowych ( jak na przykład rozliczenia byłych współwłaścicieli).

Przy badaniu czynności prawnych, zwłaszcza przy stwierdzaniu ich ważności należy sprawdzić czy czynności te spełniają następujące wymogi:

co do zdolności stron do dokonania danej czynności,
co do zachowania prawem wymaganej formy,
co do zgodności czynności prawnej z ustawą i zasadami współżycia społecznego,
co do wad oświadczenia woli.

Ważność umowy znoszącej współwłasność zależeć będzie od kumulatywnego spełnienia wyżej wymienionych przesłanek:

ogólną przesłanką dotyczącą wszystkich czynności prawnych jest zdolność do czynności prawnych. Przez zdolność do czynności prawnych rozumiemy możliwość nabywania praw i obowiązków we własnym imieniu. Oznacza to, że osoba mająca zdolność do czynności prawnych może swym własnym działaniem nabywać i tracić prawa oraz zaciągać zobowiązania – ogólnie rzecz ujmując wywoływać skutki prawne w drodze czynności prawnych . In concreto, w umowie znoszącej współwłasność, oznaczać to będzie złożenie oświadczenia woli, kształtującego prawo podmiotowe współwłaściciela – wyjście z niepodzielności, przy jednoczesnym rozporządzeniu podzielną rzeczą wspólną (przy podziale fizycznym) lub całym przedmiotem współwłasności (przy przyznaniu rzeczy jednemu ze współwłaścicieli lub jej sprzedaży osobie trzeciej – przy podziale cywilnym) oraz zazwyczaj zobowiązaniem się współwłaściciela wobec wszystkich lub części pozostałych uczestników do spłat lub dopłat, ewentualnie też do ustanowienia na ich rzecz ograniczonego prawa rzeczowego. Dla skutecznego złożenia takich oświadczeń woli współwłaściciel musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych. Prawo polskie przyznaje pełną zdolność do czynności prawnych co do zasady, osobie fizycznej z chwilą uzyskania przez nią pełnoletniości , o ile nie została ona ubezwłasnowolniona całkowicie ( lub nie dojdzie do ustanowienia dla niej w toku po-stępowania o ubezwłasnowolnienie doradcy tymczasowego), wówczas zachowa ją aż do śmierci. Czynność prawna – w tym także umowa o zniesienie współwłasności – dokonana przez osobę która nie ma zdolności do czynności prawnych jest nieważna. W imieniu takiej osoby umowę o zniesienie współwłasności może zawrzeć jedynie jej przedstawiciel usta-wowy, czyli osoba z mocy ustawy upoważniona do działania w jej imieniu i ze skutkiem bezpośrednio dla osoby zastąpionej. Przedstawicielem ustawowym osoby niepełnoletniej są w zasadzie rodzice bądź jedno z nich, natomiast osoby pełnoletniej – opiekun. Opiekun jest też przedstawicielem osoby niepełnoletniej, ale tylko wówczas, gdy żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska. Przedstawiciel ustawowy dokonując czynności prawnej albo wyrażając zgodę na jej dokonanie może podlegać pewnym ograniczeniom. Jeżeli mianowicie zamierzona czynność prawna przekracza zakres zwykłego zarządu majątkiem osoby pozostającej pod władzą rodzicielską lub czynność ta należy do ważniejszych spraw doty-czących majątku osoby poddanej opiece lub kurateli to do jej dokonania albo wyrażenie zgody przez przedstawiciele potrzebne jest zezwolenie sądu. Zawarcie umowy znoszącej współwłasność nieruchomości niewątpliwie wykracza poza zakres zwykłego zarządu majątkiem osoby nieposiadającej pełnej zdolności do czynności prawnej i dlatego wymaga takiego zezwolenia,
odnośnie do wymogu dochowania formy należy odróżnić sytuacje zniesienia współwłasności rzeczy ruchomych i nieruchomych. Jeżeli umowa znosząca współwłasność dotyczy nieruchomości należy do niej stosować wymóg z art. 158 k.c., w związku z zakwalifikowaniem umowy znoszącej współwłasność jako umowy przenoszącej własności nieruchomości. Dla swej ważności umowa znosząca współwłasność nieruchomości musi być zawarta w formie aktu notarialnego. Umowa o dział spadku, w skład którego wchodzi nieruchomość powinna być również zawarta w formie aktu notarialnego. Zdaniem A. Szpunera forma aktu notarialnego jest wymagana zarówno dla umowy zobowiązującej do zniesienia współwłasności (bez względu na to, czy następuje od razu przeniesienie własności czy umowa ta ma tylko skutek obligacyjny), jak i dla umowy znoszącej współwłasność zawartej w wykonaniu istniejącego zobowiązania. Prawo polskie zna również wypadki, w których dojdzie do zniesienia współwłasności i tym samym do przeniesienia własności nieruchomości bez zawierania umowy w formie aktu notarialnego. Najważniejsze znaczenie mają tutaj dwa przypadki: ugody sądowej zawartej przed sądem oraz oświadczenia woli strony umowy przedwstępnej w pozwie o stwierdzenie obowiązku zawarcia umowy przyrzeczonej, gdy sąd orzeka zgodnie z żądaniem pozwu, zastępując tym samym oświadczenie woli drugiej strony. W doktrynie nie ma zgodności co do zakresu merytorycznej treści umowy, zawartej w akcie notarialnym. Pogląd rygorystyczny reprezentowany przez E. Drozda i M Kępińskiego zakłada, że wszystkie postanowienia umowy muszą dla swej ważności, zostać ujęte w akcie notarialnym. Jeśli jednak za nieważne uzna się elementy umowy istotne dla stron, nastąpi skutek całkowitej nieważności czynności prawnej. Umowa o zniesienie współwłasności rzeczy ruchomych może być zawarta w dowolnej formie, również w formie ugody sądowej, która jest równoznaczna z formą aktu notarialnego,
umowa znosząca współwłasność nie może być sprzeczna z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego, nie może tez zmierzać do obejścia prawa, w przeciwnym razie będzie nieważna. Gdy nieważnością dotknięta jest tylko część postanowień umowy, to pozostaje ona w mocy co do pozostałych postanowień, chyba że bez postanowień dotkniętych nieważnością nie doszło by do zawarcia umowy. W umowie znoszącej współwłasność nieruchomości do takich postanowień zawsze należy zaliczyć postanowienia o przeniesieniu własności i sposobie zniesienia współwłasności. Oznacza to, że zasady współżycia społecznego i bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa wytaczają granice swobody woli współwłaścicieli w kształtowaniu treści umowy znoszącej współwła-sność,
do umowy znoszącej współwłasność stosuje się w pełnym zakresie przepisy dotyczące wad oświadczenia woli, a wiec przepisy dotyczące: braku świadomości lub swobody (art. 82 k.c.), pozorności (83 k.c.), błędu (84 k.c.), podstępu (86 k.c.) i groźby bezprawnej (87 k.c.). Przepisy regulujące trzy pierwsze wady stosujemy również wprost do umowy o dział spadku . Jednakże przy umowie o dział spadku odmiennie ukształtowana została instytucja błędu . Zgodnie z art. 1045 k.c. uchylenie się od skutków prawnych umowy o dział spadku zawartej pod wpływem błędu może nastąpić tylko wtedy, gdy błąd dotyczył stanu faktycznego, który strony uważały za niewątpliwy. Jednak gdyby błąd został wywołany podstępnie, przesłanki uchylenia się spadkobiercy będącego w błędzie od skutków prawnych umowy o dział spadku ocenia się na zasadach ogólnych, zgodnie z art. 86 k.c.

Treść umowy znoszącej współwłasność

Podmiotami uprawnionymi do zawarcia umowy znoszącej współwłasność są wszyscy współwłaściciele. Dla jej zawarcia konieczne jest porozumienie wszystkich współwłaścicieli, brak zgody któregokolwiek z nich (niezależnie od wielkości jego udziału) uniemożliwia skorzystanie z trybu umownego. Zawarcie umowy znoszącej współwłasność czy umowy o dział spadku nie jest obowiązkiem, a tylko uprawnieniem współwłaścicieli, mogą oni skorzystać z drogi sądowej, nawet gdy są jednomyślni co do samego zniesienia współwłasności, jego sposobu i wzajemnych rozliczeń.

Umowa znosząca współwłasność może być zawarta tylko przez wszystkich współwłaścicieli i powinna zawierać wszystkie postanowienia podmiotowo i przedmiotowo istotne, a więc : określać sposób zniesienia, zawierać oświadczenia o przeniesieniu udziałów lub postanowienia dotyczące spłat i dopłat oraz terminów ich uiszczenia.

Umowy znoszące wspólność pewnej masy majątkowej (jak np. przy zniesieniu wspólności majątkowej małżeńskiej), do których odpowiednio stosujemy przepisy o znie-sieniu współwłasności, powinny szczegółowo określać skład majątku podlegającego po-działowi i jego wartość, nie jest to bowiem jedna rzecz ale zazwyczaj cala masa majątkowa, obejmująca nie tylko rzeczy ale także inne prawa majątkowe i wierzytelności. Elementem charakterystycznym umowy znoszącej współwłasność jest jej kwalifikacja podmiotowa – stronami umowy musza być wszyscy współwłaściciele.

Granice swobody woli współwłaścicieli w kształtowaniu treści umowy znoszącej współwłasność nieruchomości są wytyczone przez bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa i zasady współżycia społecznego. Te ostatnie mogą być w szczególności wyznacznikiem, czy samo żądanie zniesienia współwłasności w danym czasie jest dopuszczalne, oraz czy sposób zniesienia współwłasności uwzględnia uzasadnione interesy wszystkich współwłaścicieli i nie niweczy gospodarczego przeznaczenia nie-ruchomości, co ma jednak tylko znaczenie przy sądowym zniesieniu współwłasności gospodarstwa rolnego. Przy znoszeniu współwłasności nieruchomości, a w szczególności nieruchomości rolnych, stanowiących często w naszych warunkach gospodarczych zaplecze gospodarcze i życiowe wielu rodzin, należy rozpatrzeć czy żądanie współwłaściciela nie powoduje, w danym czasie, nadmiernej szkody dla pozostałych.

Ponadto dla skutecznego zawarcia umowy znoszącej współwłasność potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli; w przypadku ich porozumienia umowa może zostać zawarta nawet wówczas, gdyby poprzednio zawarli oni umowę odraczającą czasowo możliwość żądania zniesienia współwłasności.

Odnośnie do umowy o dział spadku obejmującego nieruchomość podkreślić należy, że jej treść podlega ogólnym regułom, a w szczególności wyrażonej w art. 353.1 k.c. zasadzie swobody umów. Spadkobiercy nie mogą jednak określić wielkości swych udziałów spadkowych, w sposób odmienny niż to wynika z postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku (czyli pośrednio z ustawy lub testamentu). Takie postanowienia umowy, jako sprzeczne z przepisami iuris cogentis, dotknięte byłyby sankcją nieważności (art. 58 k.c.}. Spadkobiercy mogą natomiast ograniczyć dział tylko do części spadku, gdy taka jest ich wola.

Dalsze ograniczenie przy podziale nieruchomości gruntowych mogą wynikać ze sposobu ich zagospodarowania, a często będą to ograniczenia o charakterze faktycznym.

Sądowe zniesienie współwłasności

Ustawodawca najszerzej uregulował zniesienie współwłasności w drodze orzeczenia sądu, wydanego w postępowaniu nieprocesowym. Materialnoprawna regulacja zniesienia współwłasności w kodeksie cywilnym uzupełniona jest regulacją w kodeksie postępowania cywilnego, zawierającą normy o różnym charakterze: zarówno proceduralne, jak i materialnoprawne.

Przepisy k.p.c. normujące postępowanie o zniesienie współwłasności mają szczególnie doniosłe znaczenie, nie tylko ze względu na wagę tych spraw z punktu widzenia ogólnego interesu społeczno – gospodarczego, który zawsze sąd musi mieć na uwadze w tym postępowaniu, ale także ze względu na to, ze przepisy te maja odpowiednie zastosowanie do działu spadku, a także drogą podwójnego odesłania do podziału majątku wspólnego małżonków po ustaniu ich wspólności majątkowej. Poza tym zniesienie współwłasności, dział spadku oraz podział majątku wspólnego małżonków mogą być połączone w jednym postępowaniu.

Pewne, uregulowane dla trybu sądowego kwestie dotyczące materii wspólnej dla wszystkich trybów, znajdą przez analogię zastosowanie do umowy i ugody znoszącej współwłasność nieruchomości. Problematyka prawa zniesienia współwłasność, została uregulowana na gruncie KC. Ograniczenia tego prawa zostały wprowadzone w dwóch przy-padkach:

uprawnienie to może być wyłączone przez czynność prawną, „na czas nie dłuższy niż lat pięć; jednakże w ostatnim roku przed upływem zastrzeżonego terminu dopuszczalne jest jego przedłużenie na dalsze lat pięć; przedłużenie można ponowić”,
każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znacznie zmniejszało jej wartość.

Również przepisy szczególne odnoszą się do kwestii zniesienia współwłasności, czego przykładem są postanowienia ustawy o własności lokali, zgodnie z którą „jeśli powierzchnia nieruchomości gruntowej zabudowanej budynkiem, w którym wyodrębniono własność lokali, jest większa niż powierzchnia działki budowlanej, w rozumieniu przepisów o gospodarce nieru-chomościami, niezbędnej do korzystania z niego, współwłaściciele mogą do-konać podziału tej nieruchomości. Jeżeli na nieruchomości gruntowej jest położony więcej niż jeden budynek, a przynajmniej w jednym z nich wyodrębniono własność lokali, współwłaściciele mogą dokonać podziału tej nieruchomości, polegającego na wydzieleniu z dotychczasowej nieruchomości dwóch lub więcej działek budowlanych.”.

Wniosek o wszczęcie o postępowania

Wszczęcie postępowania o zniesienie współwłasności może nastąpić tylko na wniosek, nigdy z urzędu.

Legitymowanym do złożenia wniosku o zniesienie współwłasności jest ten kto może żądać zniesienia współwłasności, stosownie wiec do treści art. 210 k.c., wniosek taki może złożyć każdy ze współwłaścicieli, jak również kilku spośród nich lub wszyscy razem. Legitymowany jest także każdy ze spadkobierców zmarłego współwłaściciela. Poza współwłaścicielami na zasadach ogólnych z wnioskiem może wystąpić także prokurator (art. 7 k.p.c.), a na mocy przepisów szczególnych wierzyciel, który może wówczas wykonywać wszelkie prawa i roszczenia dłużnika.

Prawa tego nie traci także współwłaściciel — cudzoziemiec, choć wydaje się, że w przypadku, gdyby w wyniku podziału miał uzyskać część nieruchomości wspólnej na wyłączną własność, dla skuteczności takiego nabycia wymagana będzie zgoda Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. Nabycie nieruchomości przez cudzoziemca wymaga uzyskania zezwolenia wydawanego przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, w drodze decyzji administracyjnej, za zgodą Ministra Obrony Narodowej, a w przypadku nieruchomości rolnych — za zgodą Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. W rozumieniu ustawy cudzoziemcem jest: osoba fizyczna, nieposiadająca polskiego obywatelstwa. W rozumieniu ustawy nabycie nieruchomości to nabycie prawa własności lub użytkowania wieczystego, na podstawie każdego zdarzenia prawnego (oprócz dziedziczenia ustawowego). Nabycie nieruchomości przez cudzoziemca bez zgody ministra jest nieważne i nie może być podstawą wpisów do ksiąg wieczystych ani dokonywania czynności prawnych dotyczących nieruchomości przez cudzoziemca. O nieważności orzeka sąd. Minister może w zezwoleniu ustanowić specjalne warunki, od których spełnienia będzie zależała skuteczność nabycia własności nieruchomości.

Wniosek o zniesienie współwłasności powinien odpowiadać warunkom pisma procesowego. We wniosku o zniesienie współwłasności należy dokładnie określić rzecz mającą ulec podziałowi oraz przedstawić dowody prawa własności. Dokładne określenie nieruchomości polega na podaniu miejsca jej położenia, oznaczenia z księgi wieczystej i ewidencji gruntów, obszaru, części składowych (w tym praw związanych z własnością) oraz przeznaczenia gospodarczego. Jeśli w skład nieruchomości wchodzą budynki, wymagane jest wskazanie ich położenia, przeznaczenia, funkcji użytkowych oraz ogólnych danych technicznych. Dla gruntów określa się ich powierzchnię i rodzaj użyt-ków. Dokładne określenie ruchomości sprowadza się do opisu rzeczy.

Według judykatury rodzaj dowodów stwierdzających prawo własności zależy od rodzaju współwłasności. Do dowodów stwierdzających prawo własności nieruchomości zalicza się w szczególności: odpisy z ksiąg wieczystych, orzeczenia sądowe, decyzje administracyjne, odpisy umów przenoszących własność w formie aktu notarialnego, wyrysy i wypisy z ewidencji gruntów i budynków oraz operaty ewidencyjne, a w ich braku inne środki dowodowe (nie wyłączając osobowych). Dowodami własności ruchomości mogą być wszelkiego rodzaju dokumenty lub inne środki dowodowe.

Wnioskodawca może, lecz nie musi, określić już we wniosku sposób zniesienia współwłasności, gdyż o sposobie zniesienia rozstrzyga sąd, chyba że zachodzą warunki do orzeczenia w myśl zgodnego projektu współwłaścicieli (art. 622 K.p.c.). W konsekwencji tego, propozycja wnioskodawcy co do sposobu podziału dokonanego przez sąd nie ulega oddaleniu, przyczyny zaś jej nieuwzględnienia podaje się w uzasadnieniu postanowienia. Zgodnie z orzeczeniem SN z dnia 25 listopada 1999 roku „w sprawie o zniesienie współwłasności nie jest dopuszczalne wydanie postanowienia wstępnego, określającego sposób zniesienia współwłasności”.

Uczestnikami postępowania są wszyscy współwłaściciele oraz wszyscy zainteresowani w sprawie, za których uznać należy tych, których praw dotyka wynik postępowania. Właściwy do rozpoznania sprawy jest sąd miejsca położenia rzeczy (art. 606 k.p.c.), a przeprowadzenie rozprawy jest obligatoryjne. Odnośnie do nieruchomości położonych w Polsce wyłączna jest jurysdykcja sądów polskich (art. 1102 k.p.c.).

Wniosek podlega badaniu przez przewodniczącego pod wzglądem formalnym i raczej w wyjątkowych wypadkach ma miejsce z tego powodu zwrot wniosku. Również zupełnie wyjątkowo sąd oddali wniosek na posiedzeniu niejawnym z powodu braku uprawnienia do wniesienia wniosku, gdyż sąd nie bada istnienia interesu prawnego w żądaniu zniesienia współwłasności. Przewodniczący przeto wyznacza termin rozprawy, gdyż nie ma tu wyjątku od ogólnego przepisu art. 607 k.p.c. nakazującego przeprowadzenie rozprawy przed wydaniem postanowienia.

W toku postępowania o zniesienie współwłasności sąd dąży przede wszystkim do osiągnięcia porozumienia miedzy współwłaścicielami co do zgodnego przeprowadzenia podziału, wskazując im sposoby mogące doprowadzić do tego. Jeżeli wszyscy współwłaściciele złożą zgodny wniosek co do sposobu zniesienia współwłasności, sąd wyda postanowienie odpowiadające treści tego wniosku pod warunkiem, że spełnione zostaną wymagania przepisane prawem:. zwłaszcza w rachubę wchodzi nieruchomość rolna, a projekt podziału nie sprzeciwia się prawu ani zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych (art. 622 k.p.c.). Pod tymi samymi warunkami dopuszczalne będzie zakończenie postępowania na skutek zawarcia przez współwłaścicieli ugody sądowej: sad wówczas umorzy postępowanie.

Postępowanie o zniesienie współwłasności

Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 29 września 1969 roku, „celem postępowania o zniesienie współwłasności jest nie tylko zlikwidowanie węzła współwłasności, lecz także ostateczne zakończenie wszelkich rozliczeń między współwłaścicielami”. Postępowanie o zniesienie współwłasności ma więc charakter kompleksowy.

Realizując zasadę kompleksowego ujęcia postępowania o zniesienie współwłasności, w którym nie tylko dokonuje się podziału przedmiotów, lecz równocześnie rozpoznaje się cały kompleks stosunków między właścicielami i wypływające stąd prawa, ustawodawca w art. 618 k.c. wymienił trzy rodzaje sporów, które w tym postępowaniu powinny lub muszą być rozpoznane. Są to: spory o prawo żądania zniesienia współwłasności, spory o prawo własności, spory o wzajemne roszczenia współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy. W pierwszych dwóch rodzajach spraw sąd może wydać postanowienie wstępne, w trzeciej zaś kategorii spraw zamiast postanowienia wstępnego w grę wchodzi postanowienie częściowe.

Z chwilą wszczęcia postępowania o zniesienie współwłasności prowadzenie oddzielnego postępowania w sprawach wymienionych w art. 618 § l KPC, w tym w sprawie dotyczącej sporu o prawo własności, jest niedopuszczalne.

Postanowienie, w którym sąd orzeka o zniesieniu współwłasności ma charakter konstytutywny. Własność nieruchomości utworzonych przez zniesienie współwłasności przechodzi na uczestników (lub jednego z nich), którym je przyznano w postanowieniu, z chwilą jego uprawomocnienia się. Nabycie własności należy oceniać jako następstwo prawne. Jeśli w wyniku podziału całość lub część rzeczy przypada współwłaścicielowi, który nią nie włada, sąd orzeknie również o jej wydaniu przez współwłaścicieli władających w oznaczonym terminie. W tym zakresie (jak i odnośnie do nałożnych spłat i dopłat) postanowienie znoszące współwłasność jest tytułem egzekucyjnym. Z chwilą uprawomocnienia się postanowienia wygasają wzajemne roszczenia między współwłaścicielami z tytułu posiadania rzeczy, dotyczące korzystania z nieruchomości, pobranych pożytków i innych przychodów, oraz dokonanych nakładów i spłaconych długów spadkowych.

Postępowanie to ma na celu jak najszersze uwzględnienie woli stron, przy ich zgodnym wniosku odnośnie do podziału (art. 622 k.p.c.), sąd wydaje postanowienie, odpowiadające treści wniosku, o ile tylko projekt podziału nie jest sprzeczny z prawem, zasadami współżycia społecznego, ani nie narusza rażąco interesu osób uprawnionych. W braku zgodnego wniosku stron, sąd dokonuje zniesienia współwłasności przez podział fizyczny rzeczy, a gdyby było to niemożliwe, przyzna rzecz jednemu ze współwłaścicieli, nakładając równocześnie na niego obowiązek spłaty pozostałych. Jeśli z różnych względów i to nie może nastąpić, zniesienie współwłasności nastąpi przez jej sprzedaż (nieruchomości — według przepisów o egzekucji z nieruchomości ze zmianami wynikłymi z art. 1066-1071 k.p.c.). Przy podziale nieruchomości konieczne jest uprzednie sporządzenie przez właściwy organ geodezyjno-kartograficzny planu podziału, niekiedy (np. odnośnie do gruntów leśnych) przepisy szczególne wymagają uzyskania zezwolenia na podział, wydanego przez właściwe organy administracyjne. Zgodnie z treścią art. 212 k.c., „gdy zniesienie współwłasności następuje na mocy orzeczenia sądu, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne”, natomiast przy podziale gruntu (rozumianego jako każda nieruchomość, inna niż budynkowa czy lokalowa), sąd może obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi. Orzekając o spłatach lub dopłatach sąd oznacza również termin i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczania odsetek, a gdyby płatność dopłat lub spłat została przez sąd rozłożona na raty, okres spłaty rat nie może przekroczyć dziesięciu lat. Zgodnie z zasadą walutowości sąd ustalając spłaty lub dopłaty określa ich wysokość w walucie polskiej. W wyjątkowych sytuacjach sąd może odroczyć termin płatności rat już wymagalnych.

W granicach wynikających z art. 212 k.c., uprawnień sąd może, nawet bez zgody uczestników, dokonać samodzielnie wyboru sposobu zniesienia współwłasności, przy rozważeniu usprawiedliwionych interesów wszystkich uprawnionych. Dopuszczalne jest także, przy zgodzie wszystkich współwłaścicieli, uwzględnienie żądania częściowego zniesienia współwłasności.