Wszyscy ludzie popełniają błędy, nie ma osób nieomylnych, jednakże błędy popełniane przez niektóre grupy osób mogą mieć bardziej dolegliwe konsekwencje. Szczególna odpowiedzialność wiąże się z wykonywaniem zawodu zaufania publicznego, związanego z troską o realizację interesu publicznego. Takim zawodem będzie np. zawód polegający na leczeniu pacjentów, czyli np. zawód lekarza, pielęgniarki, położnej. W przypadku popełnienia błędu podczas leczenia lub przeprowadzania zabiegu może dojść do trwałego uszkodzenia ciała człowieka, a nawet jego śmierci człowieka. Kto w takiej sytuacji powinien ponieść konsekwencje? Lekarz, czy może szpital?
Czym jest błąd medyczny?
W pierwszej kolejności należy zastanowić się, jakie działanie lub zaniechanie możemy uznać za błąd medyczny. Zgodnie ze wciąż aktualnym orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 1955 r., błędem w sztuce lekarskiej jest czynność (zaniechanie) lekarza w zakresie diagnozy i terapii, niezgodna z nauką medycyny w zakresie dla lekarza dostępnym. Zaniedbania lekarza w zakresie obowiązków otoczenia chorego opieką oraz w zakresie organizacji bezpieczeństwa higieny i opieki nad chorym nie są błędem w sztuce lekarskiej. Zgodnie natomiast z Wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 24 czerwca 2015 r. pojęcie błędu w sztuce lekarskiej odnosi się nie tylko do błędu w leczeniu, ale również do błędu diagnostycznego. Błąd lekarski natomiast to rodzaj błędu medycznego, za który winę można przypisać konkretnej osobie, lekarzowi.
Weryfikacja, czy popełniono błąd medyczny, nie należy do najprostszych. Do wykonywania zawodu medycznego niezbędne są lata nauki i praktyki w tym zakresie. Często przeciętny człowiek nie jest w stanie określić, czy podczas jego leczenia lub diagnozy popełniony został jakiś błąd, ponieważ nie ma on wystarczającej wiedzy medycznej.
Kto ponosi odpowiedzialność za błąd medyczny?
Wykonywanie zawodu medycznego wiąże się z możliwością pociągnięcia m.in. do odpowiedzialności cywilnej, karnej, a także dyscyplinarnej. Poniżej omówimy pokrótce każdą z nich.
Odpowiedzialność cywilna – zgodnie z art. 415 kodeksu cywilnego, kto wyrządził drugiemu szkodę ze swej winy, obowiązany jest do jej naprawienia. Przepis niniejszy wskazuje na konieczność wystąpienia jednocześnie trzech przesłanek w postaci istnienia szkody oraz winy, a także związku między nimi. W sytuacji wystąpienia szkody bierze się jednak pod uwagę, iż nie zawsze możliwe jest dochodzenie odszkodowania od osoby, która zawiniła. W związku z powyższym niejednokrotnie może zdarzyć się, że zamiast lekarza odpowiedzialność poniesie placówka medyczna. W przypadku zaktualizowania się przesłanek z ww. artykułu k.c. pacjent ma prawo żądać zadośćuczynienia za doznane szkody, odszkodowania, zwrotu kosztów leczenia lub renty w zależności od doznanej szkody. Z koniecznością wypłacania poszkodowanemu renty spotkamy się wówczas, gdy w wyniku zdarzenia utracił on całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby, lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość. Z kolei w przypadku, gdy osoba, której dotyczy błąd, stała się inwalidą, konieczne jest również poniesienie kosztów przygotowania jej do pełnienia innego zawodu. W sytuacjach przewidzianych powyżej sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Może zdarzyć się również, że w wyniku uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia pacjent poniesie śmierć. Wówczas zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić nie tylko koszty leczenia, ale i koszt pogrzebu temu, kto je poniósł.
Odpowiedzialność zawodowa – związana jest z prawem do wykonywania określonego zawodu. Oprócz odpowiedzialności karnej oraz cywilnej osoba pełniąca zawód medyczny, która popełniła błąd w związku z wykonywaną funkcją, musi ponieść również konsekwencje dodatkowe, których rodzaj zależy od powagi popełnionego błędu. W przypadku, gdyby z powodu działania lub zaniechania ze strony takiej osoby doszło do śmierci człowieka, możliwa jest nawet utrata prawa do wykonywania zawodu. Konieczność istnienia takiej odpowiedzialności lekarza i innych tego rodzaju podmiotów, za błąd medyczny wiąże się z faktem, iż osoba, która z własnej winy dopuściła do negatywnych skutków tego rodzaju, być może nie powinna w dalszym ciągu wykonywać tak odpowiedzialnego zawodu, ponieważ wiązałoby się to z możliwością śmierci kolejnych osób.
Odpowiedzialność karna – podmioty medyczne podobnie jak pozostali ludzie również mogą odpowiadać za przestępstwa określone w kodeksie karnym, ponosząc taką samą karę, jak osoba niezwiązana z wykonywaniem zawodu medycznego. W przypadku wystąpienia przesłanek do uznania, że lekarz dopuścił się nieumyślnego spowodowania śmierci, odpowie on na takiej samej zasadzie jak inne osoby, które dopuściły się danego czynu. Konieczne jest w tym zakresie ustalenie, czy wszystkie działania podejmowane przez personel medyczny zostały wykonane zgodnie z zasadami wiedzy i sztuki medycznej.
Odszkodowania za błędy medyczne
Uzyskanie odszkodowania wiąże się z koniecznością wykazania szkody, a także jej skutków. Odszkodowania można ubiegać się poprzez złożenie wniosku o odszkodowanie do Wojewódzkiej Komisji ds. Orzekania Zdarzeń Medycznych, ale także na drodze sądowej. Świadczenie to stanowi rekompensatę za rzeczywiste straty i koszty, które dana osoba poniosła w wyniku błędu medycznego. Wyróżnić tutaj możemy między innymi zwrot kosztów zakupionych leków, leczenia, dojazdów, a także rehabilitacji. Jak już wyżej wskazano, aby uzyskać odszkodowanie, konieczne jest wykazanie winy, poniesienia szkody, działanie osoby odpowiedzialnej niezgodne z zasadami medycyny, a także wykazanie związku pomiędzy działaniem a pogorszeniem stanu zdrowia.
W przypadku wyboru zgłoszenia sprawy do Wojewódzkiej Komisji do Spraw Orzekania o Zdarzeniach Medycznych decyzja wydawana jest w terminie 4 miesięcy od dnia złożenia wniosku. Co istotne, w przypadku, gdy poszkodowany uzna, że kwota przyznana mu w wyniku złożenia niniejszego wniosku jest zbyt mała, w dalszym ciągu może dochodzić świadczenia w wyższej wysokości w postępowaniu sądowym. Maksymalna kwota odszkodowania, którą można uzyskać przed ww. komisją to 100.000,00 zł.
W przypadku wniesienia sprawy do sądu można skarżyć placówkę medyczną, a także w określonych przypadkach lekarza. Gdy lekarz zatrudniony jest na umowie o pracę, nie ponosi on odpowiedzialności za błędy medyczne, co wiąże się z koniecznością dochodzenia odszkodowania od placówki medycznej. Dodatkowo odpowiedzialność za błędy lekarskie ponosi ubezpieczyciel placówki.