Wydziedziczenie – jak to zrobić i jakie są skutki?
Częstokroć w codziennym życiu możemy spotkać się z sytuacją, w której ktoś napomina o tym, że kogoś wydziedziczy. Niekiedy są to jedynie żartobliwe wypowiedzi, a innymi razy ktoś naprawdę ma zamiar swojego potencjalnego spadkobiercę pozbawić możliwości przejęcia po nim spadku. Bardzo często jednak nie zdajemy sobie sprawy co w istocie oznacza pojęcie „wydziedziczenia” oraz jakie ze sobą niesie skutki i co najważniejsze – kiedy możemy go dokonać.
Otóż wydziedziczenie jest instytucją prawa spadkowego, która została uregulowana w art. 1008 i następnych k.c. Zwyczajowo, uregulowanie to może się kojarzyć z pozbawieniem prawa do spadkobrania podmiotu, który dziedziczyłby w drodze ustawowej. Czy jest to jednak prawda? Okazuje się, że wydziedziczenie sensu stricte oznacza zgoła coś innego. Konkretnie, instytucja wydziedziczenia jest to pozbawienie prawa do zachowku osób, którym zachowek przysługuje z mocy ustawy. Oznacza to bowiem, że w momencie, gdy dana osoba wydziedzicza swojego potencjalnego spadkobiercę to pozbawia go możliwości nie tylko dziedziczenia tego co przypadłoby mu z ustawy (w braku testamentu), ale także uniemożliwia mu skuteczne ubieganie się o zachowek. Jest to zatem dużo dalej idący skutek.
Potrzebujesz pomocy prawnej?
Kiedy i jak mogę kogoś wydziedziczyć?
Skoro już skonkretyzowaliśmy sobie pojęcie wydziedziczenia, wyjmując je z ram myślenia potocznego, które często prowadzi do nieporozumień, odpowiedzmy sobie na pytanie: kiedy i w jaki sposób można kogoś wydziedziczyć. Na podstawie tego co już ustaliliśmy poprzednio, widzimy, że wydziedziczenie nie oznacza tylko, jak się powszechnie może wydawać, odsunięcia spadkobiercy od dziedziczenia całej części masy spadkowej jaka przypadałaby mu z ustawy, ale także niweczy jego możliwość ubiegania się o zachowek. Z tego powodu, iż instytucja ta silnie ingeruje w interes potencjalnych wydziedziczonych podmiotów, ustawodawca wyartykułował konkretne przesłanki na podstawie, których może dojść do wydziedziczenia. Tylko i wyłącznie w momencie, kiedy jedna z nich zostanie spełniona, spadkodawca może w swoim testamencie wydziedziczyć daną osobę. Katalog jest katalogiem zamkniętym i przedstawia się następująco:
- Uprawniony do zachowku wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
- Uprawniony do zachowku dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
- Uprawniony do zachowku uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Przesłanka uporczywego postępowania w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego?
Istnienie tej przesłanki zależy od dwóch czynników: zachowywania się przez uprawnionego do zachowku w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (z tym, iż musi to być sprzeczne z wolą spadkodawcy) oraz trwałości tych zachowań. Jak wskazuje się w orzecznictwie zachowanie uprawnionego, o którym wspomina ten przepis musi cechować się złą wolą i być zawinione. Dodatkowo, jak czytamy w wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 11.09.2018 r. (I ACa 612/17), spadkodawca musi dawać wyraz tego, że nie aprobuje zachowania uprawnionego do zachowku, a jemu z kolei przysługuje czas na zmianę swojego postępowania. Zatem do spełnienia się tej przesłanki nie wystarczy jedynie naganny tryb życia prowadzony przez spadkobiercę, ale także zakomunikowanie dezaprobaty do takiego stanu rzeczy przez spadkodawcę.
Przesłanka dopuszczenia się umyślnego przestępstwa albo rażącej obrazy czci
Spełnienie tej przesłanki zawartej w art. 1008 pkt 2 k.c. jest uzależnione od tego, czy osoba uprawniona do zachowku dopuściła się umyślnego przestępstwa przeciwko spadkodawcy (lub osoby mu najbliższej) albo rażącej obrazy czci. Jak wskazuje orzecznictwo, przestępstwo to musi być umyślne i ciężkie. Z racji tego, iż jest to sfera, którą obejmuje prawo karne, tak też w określeniu katalogu przestępstw, które znajdą się w tymże katalogu, należy się odwołać do Kodeksu karnego.
Przesłanka niedopełnienia obowiązków rodzinnych
Pomimo tego, iż nie mamy konkretnie sprecyzowanego pojęcia „obowiązków rodzinnych”, z pomocą przychodzi nam orzecznictwo. W jednym z wyroków Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 23.10.2019 r. (I ACa 494/19) czytamy, iż uporczywym niedopełnieniem obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy jest długotrwałe lub wielokrotne zaniedbywanie potrzeb materialnych i emocjonalnych spadkobiercy lub postępowanie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, co oznacza, że zachowanie uprawnionego musi być obiektywnie naganne.
Przesłanki zaistniały… co dalej?
Przechodząc stricte do czynności, której skutkiem będzie wydziedziczenie w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego, ustalić należy, czego trzeba dokonać w momencie, gdy jedna z przesłanek, o których mowa była wyżej, zaistniała. Wtedy to spadkodawca chcący dokonać wydziedziczenia musi zawrzeć oświadczenie w testamencie, w którym stwierdza, że wydziedzicza dany podmiot. Nie wystarczy jednak istnienie samej przesłanki. Wydziedziczający musi wprost wskazać przesłankę, która zaistniała – musi ona wynikać z testamentu. Wydziedziczenie nie może być także warunkowe ani terminowe.
Przebaczenie
Istotnym z punktu widzenia instytucji wydziedziczenia jest zagadnienie, które bezpośrednio się z nią wiąże, a mowa tutaj o przebaczeniu. Spadkodawca, który został dotknięty spełnieniem się jednej z przesłanek wymienionych w art. 1008 k.c., może przebaczyć uprawnionemu do zachowku. Wtedy to nie jest możliwe wydziedziczenie uprawnionego, któremu spadkodawca przebaczył. Dodatkowo wspomnieć należy, że skutek wydziedziczenia danej osoby nie rozciąga się automatycznie na jego zstępnych.
Więcej informacji na mojej stronie.