Odwołanie darowizny
Regulacja kodeksowa
Przepisy dotyczące darowizny, a w tym jej odwołania, zostały uregulowane w Kodeksie cywilnym (art. 888-902). Zawarcie umowy darowizny, wedle ustawy, wymaga formy aktu notarialnego. Jednak artykuł wyrażający ten przepis, w dalszej jego części dookreśla nam, że jeżeli oświadczenie nie zostało złożone w formie aktu notarialnego, umowa jest ważna, jeśli dane świadczenie zostało już spełnione. Wspomnieć trzeba, że druga część tego przepisu nie dotyczy sytuacji, gdzie do przeniesienia prawa własności przepisy przewidują szczególną formą, np. przeniesienie własności nieruchomości (wtedy zawsze będzie potrzebna forma aktu notarialnego).
Potrzebujesz pomocy prawnej?
Kto daje i odbiera…
Całe szczęście przysłowie: Kto daje i odbiera, ten się w piekle poniewiera, nie ma swojego odbicia w naszym systemie prawnym. Mamy bowiem dwie możliwości odwołania darowizny, które literalnie są wskazane w Kodeksie cywilnym. Pierwsza sytuacja, w której jest to możliwe to odwołanie darowizny ze względu na niedostatek darczyńcy, natomiast druga sytuacja to odwołanie darowizny ze względu na rażącą niewdzięczność obdarowanego.
Odwołanie darowizny ze względu na niedostatek darczyńcy
Art. 896 KC wprowadza nam instytucję, która ma za zadanie chronić interesy osoby, która zobowiązała się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego. Otóż według tego artykułu, darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Oznacza to, że gdy zawrzemy z kimś umowę darowizny i po zawarciu tej umowy, nasza sytuacja ekonomiczna ulegnie pogorszeniu, i nie jesteśmy w stanie spełnić przyrzeczonego świadczenia, ponieważ po jego spełnieniu nie będziemy mogli zapewnić sobie standardu życiowego według usprawiedliwionych potrzeb albo spełniać obowiązków alimentacyjnych – aktualizuje się wtedy uprawnienie do odwołania przyrzeczonej darowizny. Jeśli przedmiot darowizny jest podzielny, możemy darowiznę odwołać także w części, natomiast uprawnienie do odwołania darowizny niewykonanej ma charakter ściśle osobisty i nie przechodzi na spadkobierców (czyt. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 2014 r. V CSK 289/13). Istotną informacją jest to, że instytucja z art. 896 KC, dotyczy sytuacji, gdy darowizna została przyrzeczona, ale nie została wykonana.
Odwrotną sytuację opisaną mamy w art. 897 KC, ponieważ spotykamy się tutaj ze stanem, gdzie darowizna została już wykonana. Wtedy to darczyńca, który popadł w niedostatek, nie może odwołać czy też cofnąć darowizny, jednak obdarowany ma obowiązek dostarczać środków darczyńcy, w granicach wzbogacenia, które otrzymał od niego. Środki te mają być łożone na jego utrzymanie, które wynika z usprawiedliwionych potrzeb lub też na pokrycie obowiązków alimentacyjnych. Ważnym zastrzeżeniem jest to, że obdarowany może się zwolnić od tego obowiązku poprzez zwrócenie darowizny darczyńcy.
Odwołanie darowizny ze względu na rażącą niewdzięczność obdarowanego
W poprzednim akapicie, rozpatrywaliśmy odwołanie darowizny ze względu na stan majątkowy darczyńcy, który uległ pogorszeniu. Drugą możliwością, jeśli chodzi o odwołanie darowizny, jest jej odwołanie ze względu na rażącą niewdzięczność obdarowanego. Z przepisów wynika, że darczyńca, który spotkał się z ową rażącą niewdzięcznością obdarowanego może odwołać darowiznę, nawet już wykonaną. Zwrot przedmiotu wzbogacenia odbywa się według regulacji dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia. Niewdzięczny obdarowany traktowany jest, od momentu zdarzenia, które uzasadnia odwołanie darowizny, jak bezpodstawnie wzbogacony. Mamy do czynienia w tym przepisie z klasycznym przykładem klauzuli generalnej, rażącej niewdzięczności. W doktrynie i orzecznictwie podkreśla się, że w prawdzie, umowa darowizny jest umową nieodpłatną, jednak fakt jej dokonania, rodzi pewne obowiązki natury etycznej, które skutkują tym, że darczyńca może oczekiwać wdzięczności od obdarowanego. Spotykamy się tutaj z pojęciem niewdzięczności, które rozumieć należy jako przeciwieństwo wdzięczności, zatem jako taką postawę, która nie liczy się z osobą darczyńcy, a działania podejmowane w jej ramach mogą narazić darczyńcę na uszczerbek. W przepisie tym sama niewdzięczność jednak nie wystarczy, mamy określony jej stopień jako rażący. To, czy mamy do czynienia z rażącą niewdzięcznością, czy też z jej brakiem, musimy zawsze rozpatrywać w sposób jak najbardziej obiektywny, nie tylko subiektywny. Elementy, które bada się przy stwierdzaniu rażącej niewdzięczności, to np. stosunki panujące w danej grupie społecznej, czy też indywidualne przymioty danych podmiotów (czyt. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 marca 2021 r. I ACa 606/20).
Wyjątkiem jest stan faktyczny, w którym darczyńca przebaczył obdarowanemu jego rażącą niewdzięczność. Wtedy to, uprawnienie do odwołania darowizny wygasa. Uprawnienie do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności w wyjątkowych sytuacjach może przysługiwać także spadkobiercom darczyńcy. Jest to możliwe wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci posiadał to uprawnienie albo wtedy, gdy obdarowany pozbawił życia darczyńcę lub wywołał rozstrój zdrowia, którego efektem była śmierć darczyńcy. W przepisach dotyczących tego rodzaju odwołania darowizny znajdujemy ograniczenie czasowe. Mianowicie uprawnienie do odwołania darowizny wygasa po roku od dowiedzenia się darczyńcy o niewdzięczności obdarowanego.
Forma odwołania
Przepisy dotyczące odwołania darowizny literalnie wskazują, że aby skutecznie ją odwołać, darczyńca musi złożyć oświadczenie woli, na piśmie, które złoży obdarowanemu. Jest to czynność jednostronna, która może być również dokonana przez pełnomocnika darczyńcy. Musi on legitymować się pełnomocnictwem do czynności materialnoprawnych. Oświadczenie takie nie musi zawierać ściśle określonej treści, musi być zrozumiałą informacją o tym, że darczyńca odwołuje darowiznę i podaje tego powód.
Art. 902 KC
Przepis zawarty w tym artykule jest istotny w kwestii odwołania darowizny, ponieważ informuje nas on o tym, kiedy wyżej przytoczone przepisy dotyczące odwołania darowizny, nie będą miały zastosowania. Taki przypadek ma miejsce, kiedy mimo wystąpienia przesłanek do odwołania darowizny – czy to z powodu rażącej niewdzięczności, czy to z powodu niedostatku – dokonana darowizna czyni zadość zasadom współżycia społecznego.
Więcej informacji na mojej stronie.