Jak zrzec się spadku?
Sprawy prawne związane ze śmiercią, zwłaszcza bliskich osób, często są odkładane na dalszy plan ze względu na emocje i nastroje związane ze stratą. Niekiedy może powodować to komplikacje dla spadkobierców i negatywne konsekwencje. W momencie, gdy umiera ktoś z naszej rodziny, a my stajemy się spadkobiercą i podejrzewamy – lub wiemy – że jedyne co możemy przejąć po tej osobie to długi, przychodzą nam do głowy myśli o zrzeczeniu się spadku.
Zrzeczenie… czy na pewno?
Pytanie tylko, czy na pewno wtedy mamy na myśli zrzeczenie? Okazuje się, że nie. Otóż potocznie przyjęło się, że spadkobierca nie chcąc nim dłużej być, zrzeka się spadku po zmarłej osobie. Niestety jest to powszechne i błędne przekonanie. Okazuje się bowiem, w myśl obowiązujących przepisów, że po śmierci spadkodawcy nie możemy zrzec się spadku, a jedynie odrzucić po nim spadek. Jest to zatem instytucja odrzucenia spadku, nie zrzeczenia się go. Nie oznacza to jednak, że nie istnieje coś takiego jak zrzeczenie się spadku, a dokładniej, zrzeczenie się dziedziczenia.
Odrzucenie spadku
W temacie odrzucenia spadku trzeba wspomnieć o tym, że jest to czynność prawna, która została uregulowana przez przepisy kodeksu cywilnego i polega ona na złożeniu oświadczenia, w którym spadkobierca odrzuca prawa, przed sądem albo notariuszem. Oświadczenie te składamy po śmierci spadkodawcy. Termin do jego złożenia to 6 miesięcy od momentu dowiedzenia się o śmierci spadkodawcy.
Zatem zrzeczenie!
Wracając do głównego tematu – czym jest owo zrzeczenie się dziedziczenia w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego? Zacząć trzeba od tego, że instytucja zrzeczenia się dziedziczenia, jest swoistym wyjątkiem od ogólnej zasady obowiązującej w kodeksie cywilnym dotyczącym umów o spadek po osobie żyjącej. Według tej zasady wyrażonej w art. 1047 KC każda taka umowa, z uwzględnieniem wyjątków przewidzianych przez kodeks, jest nieważna. Owa zasada wiąże się z szeroką ochroną animus testandi, czyli woli testowania, która tak naprawdę w każdej chwili życia może być zmieniona przez testatora, a którą umowy o spadek w mniejszym bądź większym stopniu zawsze ograniczają. Instytucje zrzeczenia się dziedziczenia i odrzucenia spadku są często mylone ze sobą głównie przez to, że mają ten sam cel – sprawienie, by spadkobierca po danym spadkodawcy nie odziedziczył spadku (najczęściej z powodu długów posiadanych przez spadkodawcę). Podstawowa różnica polega na tym, że odrzucamy spadek już po fakcie śmierci spadkodawcy. Najpierw on umiera, potem my, czy to u notariusza, czy w sądzie, odrzucamy spadek. Natomiast zrzeczenie się dziedziczenia następuje za życia spadkodawcy. Dokonujemy tego poprzez zawarcie umowy ze spadkodawcą.
W jaki sposób dokonać zrzeczenia się dziedziczenia?
Art. 1048 KC śpieszy nam z pomocą w kwestii formy umowy o zrzeczenie się dziedziczenia. Literalnie mamy tam wskazaną formę aktu notarialnego, która musi być zachowana, żeby taka umowa wywołała odpowiednie skutki. Przy spisywaniu umowy u notariusza muszą być obecne oba zainteresowane podmioty – spadkodawca i spadkobierca. Spadkobierca, który zawarł umowę o zrzeczenie się spadku traktowany jest w świetle prawa tak, jak gdyby nie dożył otwarcia spadku (czyli momentu śmierci spadkodawcy, wtedy bowiem następuje otwarcie spadku) i zostaje wyłączony z grona spadkobierców. W efekcie, mówiąc najprościej: nie dziedziczy. Czy jest jednak możliwe, że po zawarciu umowy o zrzeczenie się dziedziczenia niedoszły spadkobierca będzie dziedziczył? Okazuje się, że taka opcja jest dopuszczalna! Spadkobierca ustawowy, który zrzekł się przez umowę z przyszłym spadkodawcą dziedziczenia po nim, może dziedziczyć po tym spadkodawcy na podstawie sporządzonego przez niego testamentu (uchwała SN z dnia 15 maja 1972 r., III CZP 26/72). Widzimy zatem, że zrzeczenie się dziedziczenia dotyczy jedynie dziedziczenia ustawowego, nie testamentowego.
Zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia skutkuje tym, że co do zasady, zrzeczenie obejmuje również zstępnych spadkobiercy. Jest to istotna różnica w stosunku do odrzucenia spadku, gdzie odrzucenie przez spadkobiercę nie powoduje automatycznego odrzucenia przez zstępnych – każdy ze zstępnych musi odrzucić samodzielnie. Można jednak zawrzeć postanowienie odmienne, które stanowić będzie, że zstępni osoby, która się zrzeka, nie zrzekają się dziedziczenia. Umowa o zrzeczenie się spadku może być odwołana w późniejszym czasie przez podmioty, które je zawarły, również w formie aktu notarialnego.
Więcej informacji na mojej stronie.