Rozwiązania małżeństwa przez rozwód można żądać, gdy między małżonkami doszło do trwałego i zupełnego rozkładu pożycia. Doktryna oraz orzecznictwo sądowe pozostają zgodne, że stan taki występuje, gdy między małżonkami ustały 3 więzi: fizyczna, psychiczna oraz gospodarcza.
Strona może żądać orzeczenia rozwodu bez orzekania o winie, z orzeczeniem winy jednego z małżonków, lub z winy obojga małżonków.
Więzi małżeńskie mogą zostać zerwane na skutek zawionionego zachowania obojga małżonków, bądź z wyłącznej winy jednego małżonka.
Orzeczenie w przedmiocie winy stanowi obligatoryjny element wyroku rozwodowego, chyba że małżonkowie zgodnie żądają rozwodu bez orzekania o winie. Jeżeli jednak chociażby jeden z małżonków sprzeciwi się takiemu rozwiązaniu – sąd zobligowany będzie zbadać która ze stron i w jakim stopniu, a być może obie strony w równej mierze, ponoszą winę za rozpad małżeństwa.
Orzeczenie rozwodu powoduje, że małżeństwo nie istnieje, a tym samym każda ze stron będzie mogła zawrzeć nowy związek małżeński. Poza tym, między małżonkami powstaje ustrój rozdzielności majątkowej, małżonkowie nie będą dziedziczyć po sobie, a małżonek, który zmienił nazwisko, będzie mógł powrócić do poprzedniego nazwiska.
O czym należy pamiętać decydując się na rozwód z winy drugiego małżonka i jakie korzyści wynikają z uznania wyłącznej winy jednego z małżonków? Problematykę tą przedstawia niniejszy artykuł.
ROZWÓD Z ORZECZENIEM WINY
Sąd zobowiązany będzie do orzeczenia rozwodu z winą w następujących sytuacjach:
- gdy wyłącznie jeden małżonek ponosi winę za rozkład pożycia małżeńskiego, a drugi z małżonków jest niewinny;
- gdy orzeczenie o winie dotyczy obojga małżonków.
Zaznaczyć przy tym trzeba, że wyłączna wina oznacza, że tylko jeden małżonek w 100% przyczynił się do ustania więzi pomiędzy stronami. Jeżeli drugi z małżonków chociażby w minimalnym stopniu (1%) partycypował w procesie rozkładu pożycia stron i spowodował ustanie relacji małżeńskich – sąd orzeknie rozwód z winy obojga małżonków.
Małżonek żądający orzeczenia winy drugiego małżonka musi mieć przy tym świadomość, iż będzie zobowiązany sprostać ciężarowi wykazania winy współmałżonka, co znacząco wydłuży postępowanie dowodowe i proces sądowy. Strona musi być przy tym przygotowana emocjonalnie na trudne postępowanie i ujawnianie na łamach sali sądowej nawet najintymniejszych szczegółów dotyczących pożycia małżeńskiego stron.
POJĘCIE WINY
Wina małżonka pozostaje pojęciem złożonym; rzadko w praktyce zdarza się sytuacja, w której w sposób ewidentny i bezsporny stwierdzić można wyłączną winę jednego z małżonków. Dostrzega to także judykatura sądowa: ,,wina nie jest zjawiskiem samoistnym, oderwanym od całokształtu wzajemnego pożycia małżonków. Zwykle końcowy akt porzucenia rodziny poprzedzony jest oziębieniem uczuć małżeńskich, oddaleniem się jednego małżonka od drugiego. Ponadto żadne pożycie małżeńskie nie jest wolne od trudności i konfliktów, co nie uzasadnia jeszcze przyjęcia winy obojga małżonków” (por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1969 r., II CR 528/68).
Wina w rozkładzie pożycia małżeńskiego odnosić się może do sfery więzi osobistych między małżonkami, sfery innych dóbr osobistych oraz wreszcie do dóbr o charakterze majątkowym.
W pierwszej kolejności, małżeństwo zakłada istnienie między kobietą i mężczyzną integralnego życia osobistego, rozumianego jako duchowa i fizyczna wspólnota. Brak zachowania przez jednego z małżonków wierności uczuciowej, bądź wierności w sferze pożycia fizycznego, stanowić może istotną przesłankę do orzeczenia rozwodu z winy małżonka dopuszczającego się takich nagannych zachowań.
Po drugie, zachowanie małżonka może uderzać także w inne dobra osobiste, jak m.in. godność, cześć, czy intergalność cielesna współmałżonka. Stosowanie wyrażeń powszechnie uznawanych za obelżywe, uderzenie drugiego małżonka, jak również całokształt okoliczności, odnoszących się do pożycia stron, a które świadczą o braku poszanowania drugiego małżonka i zachowania partnerskich relacji, stanowią mierniki, które z wyjątkowo dogłębną analizą winny być uwzględniane przez sąd przy ocenie stopnia zawinienia każdego z małżonków.
Naganne i zawinione zachowanie małżonka wreszcie odnosić się może do dóbr o charakterze majątkowym. Dobra materialne stanowią część majątku wspólnego małżonków i niejednokrotnie decydują o sytuacji finansowej rodziny. Trwonienie majątku stron, jak również brak zachowania lojalności w sferze materialnej i nieinformowanie współmałżonka o istotnych przesunięciach z majątku wspólnego stron niejednokrotnie stanowić może przyczynę oziębienia relacji między małżonkami, która finalnie prowadzić może do rozwodu.
JAKIE SYTUACJE PRZEMAWIAJĄ ZA WINĄ MAŁŻONKA?
Orzecznictwo Sądu Najwyższego nie pozostawia wątpliwości, iż ,,orzeczenie o winie, niezależnie od poważnych następstw prawnych, zwłaszcza w zakresie obowiązku alimentacji byłego małżonka, stanowi swoiste podsumowanie i ocenę wspólnego pożycia. Dlatego jego uzasadnienie powinno być szczególnie wyważone i wszechstronnie uargumentowane” (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 2005 r., II CK 609/04).
Nie ma jednoznacznie zdefiniowanego, zamkniętego katalogu przesłanek świadczących o wyłącznej winie jednego z małżonków. Nie ulega wątpliwości jednak, że nie jest wystarczające przywołanie jedynie ogólnikowych, subiektywnych wrażeń małżonka, odnoszących się do zawinionego zachowania drugiego z małżonków. Uzasadnienie pozwu rozwodowego powinno jasno wskazywać na konkretne sytuacje, ich daty, miejsce i szczególne okoliczności, które dowodzą o jednoznacznie nagannym postępowaniu małżonka winnego.
Przykładowymi sytuacjami, które mogą świadczyć o winie w rozkładzie pożycia małżeńskiego są:
- stosowanie przez małżonka przemocy (tak psychicznej, jak i fizycznej),
- uzależnienia małżonka (od alkoholu, narkotyków, hazardu),
- zdrada,
- porzucenie małżonka,
- brak lojalności finansowej małżonka,
- nieprzyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny.
Podkreślić w tym miejscu raz jeszcze trzeba, iż sam fakt ziszczenia się powyższych przesłanek nie oznacza jeszcze, że małżonek dopuszczający się takich zachowań zostanie automatycznie obciążony ciężarem wyłącznej winy za rozpad małżeństwa. Wystarczy bowiem dowiedzenie, że drugi małżonek nie podjął żadnych działań celem rozwiązania kryzysu małżeńskiego, by dowieść, że wina leży po stronie obojga małżonków.
Co oczywiste, powyższe przesłanki winy małżeńskiej nie mogą wynikać jedynie z twierdzeń małżonka uznającego się za niewinnego, lecz winny być poparte wiarygodnymi i obiektywnymi dowodami (zeznania stron, zeznania świadków, dokumentacja fotograficzna, nagrania, sms-y, notatki z interwencji policji, prawomocne wyroki karne, obdukcje i zaświadczenia lekarskie, rachunku, itp.).
ALIMENTY W ROZWODZIE BEZ ORZEKANIA O WINIE
Niebagatelną korzyścią procesu, w którym małżonkowie nie żądają ustalenia winy, jest szybkość jego przeprowadzenia. Osiągnięcie między stronami porozumienia w zakresie wysokości alimentów, władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron oraz sposobu sprawowania opieki nad nimi powoduje, że wystarczająca okazuje się jedna, czasem dwie rozprawy.
Pamiętać przy tym należy o jeszcze jednej kwestii, jakiej może żądać małżonek w toku procesu, a mianowicie o alimentach na swoją rzecz.
Przepisy Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego wskazują, że małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego (alimenty – art. 60 § 1 k.r.i.o.).
Obowiązek ten jednak nie jest nieograniczony i wygasa w momencie zawarcia przez małżonka uprawnionego nowego związku małżeńskiego. Nadto, obowiązek ten ustaje z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu. Jedynie w szczególnych okolicznościach, z uwagi na wyjątkowo trudną sytuację małżonka uprawnionego do alimentów, sąd może przedłużyć wyżej wymieniony termin pięcioletni na dalszy okres (art. 60 § 3 k.r.i.o.).
ALIMENTY W ROZWODZIE Z ORZEKANIEM O WINIE
Orzeczenie wyłącznej winy jednego małżonka daje drugiemu małżonkowi możliwość żądania od małżonka wyłącznie winnego przyczyniania się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku. Oznacza to szansę uzyskania od małżonka winnego alimentów i to bez konieczności dowodzenia, że rozwód spowoduje niedostatek i ubóstwo małżonka uprawnionego. Jedyną przesłanką dla uwzględnienia żądania małżonka niewinnego jest bowiem pogorszenie się, na skutek rozowodu, jego sytuacji materialnej (art. 60 § 2 k.r.i.o.).
Kolejną niebagatelną różnicą jest fakt, że obowiązek alimentacyjny małżonka wyłącznie winnego trwa dożywotnio, a małżonek uprawniony może złożyć powództwo w tym zakresie przez całe życie. Nie dotyczy to oczywiście sytuacji, gdy małżonek niewinny zawrze nowy związek małżeński – nie ulega bowiem wątpliwości, iż w takich okolicznościach zobowiązanym do dostarczania środków utrzymania będzie w pierwszej kolejności nowy małżonek strony.
Wystąpienie z żądaniem orzeczenia rozwodu z wyłącznej winy małżonka wymaga rozważenia zarówno korzyści, jak i trudności wiążących się z takim rozwiązaniem. W szczególności zaś podejmując decyzję należy wyważyć indywidualne interesy i udzielić odpowiedzi na pytanie, czy zależy nam na szybkim sfinalizowaniu małżeństwa i rozpoczęciu nowego etapu w życiu, czy usankcjonowaniu negatywnego postępowania wspómałżonka i uzyskaniem korzyści materialnych, co jednak wiązać się będzie z długim i wyjątkowo trudnym postępowaniem. Pamiętać przy tym trzeba, że w trakcie trwania sprawy sądowej strona będzie mogła zmienić swoje stanowisko w zakresie żądania orzeczenia winy i to aż do momentu uzyskania prawomocnego wyroku.