Powszechność migracji w poszkukiwaniu dobrze płatnej pracy oraz lepszych warunków do życia powoduje, że coraz więcej małżeństw decyduje się na zamieszkanie poza granicami Polski.
Problem pojawia się jednak w sytuacji rozkładu pożycia małżeńskiego. Jaki sąd będzie właściwy do wniesienia pozwu rozwodowego i jakie przepisy znajdą zastosowanie dla rozwodzących się małżonków przebywających za granicą? Problem jurysdykcji sądowej w sprawach rozwodowych wyjaśnia poniższy artykuł.
WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU W SPRAWACH ROZWODOWYCH
Wyróżnimy właściwość rzeczową i właściwość miejscową sądu.
Właściwość rzeczowa sądu określa, jakie kategorie spraw są rozstrzygane przez sąd w danej instancji.
Właściwość miejscowa pozwala na ustalenie, który z rzeczowo właściwych sądów będzie w konkretnej sprawie właściwy miejscowo (np. sąd właściwy dla miejsca zamieszkania pozwanego).
Właściwość rzeczową w sprawach rozwodowych wyraża przepis art. 17 k.p.c., zgodnie z którym m.in. sprawy o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe, oprócz spraw o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa oraz o rozwiązanie przysposobienia – należą do właściwości sądu okręgowego.
Z kolei właściwość miejscowa wyznaczona jest przez art. 41 k.p.c.: powództwo ze stosunku małżeństwa wytacza się wyłącznie przed sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda.
Oznacza to, że jeśli chociaż jeden z małżonków nadal zamieszkuje lub ma miejsce zwykłego pobytu w dotychczasowym miejscu pobytu małżonków, właściwym dla wszczęcia sprawy rozwodowej będzie sąd okręgowy wyznaczany przez to właśnie miejsce zamieszkania/pobytu.
Co więcej, wyznaczona w powyższy sposób właściwość sądu jest właściwością wyłączną. Wyklucza to możliwość zastosowania przepisów dotyczących właściwości ogólnej, czy właściwości przemiennej.
Jeżeli w świetle okoliczności danej sprawy nie można ustalić właściwości miejscowej sądu, to Sąd Najwyższy wyznaczy sąd, przed który wytoczyć będzie można powództwo. O takie rozstrzygnięcie zwróci się do Sądu Najwyższego sąd, do którego został wniesiony pozew o rozwód. Podkreślić przy tym trzeba, że koniecznym warunkiem dla wyznaczenia właściwego przez Sąd Najwyższy jest fakt istnienia jurysdykcji krajowej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2003 r., III AO 8/03).
JURYSDYKCJA WYŁĄCZNA SĄDU POLSKIEGO
Z taką jurysdykcją mamy do czynienia przy jednoczesnym spełnieniu 3 warunków:
- posiadanie przez oboje małżonków polskiego obywatelstwa,
- posiadanie przez małżonków miejsca zamieszkania w Polsce,
- posiadanie przez małżonków miejsca zwykłego pobytu w Polsce.
Ziszczenie się wszystkich powyższych okoliczności powoduje, iż to wyłącznie sąd polski będzie właściwym sądem dla rozstrzygnięcia sprawy o rozwód pomiędzy małżonkami.
Z kolei stwierdzenie braku jurysdykcji sądu polskiego obliguje sąd do odrzucenia pozwu (art. 1099 k.p.c.). Rozpatrzenie sprawy przez sąd niewłaściwy ze względu na brak jurysdykcji krajowej jest natomiast jedną z przesłanek stwierdzenia nieważności postępowania (art. 1099 § 2 k.p.c.).
WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU GDY MAŁŻONEK NIE MA MIEJSCA ZAMIESZKANIA W POLSCE
Problem pojawia się w sytuacji, gdy jeden lub oboje z małżonków przebywają za granicą.
Kluczowym aktem prawnym w zakresie problematyki transgraniczności w sprawach rozwodowych jest rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 z 27 listopada 2003 r. dotyczące jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej (zwane jako rozporządzenie Bruksela II bis). Rozporządzenie to znajduje zastosowanie zarówno w sprawach rozwodowych, jak i sprawach w przedmiocie separacji czy unieważnienia małżeństwa.
Podkreślić również trzeba, że przepisy Bruksela II bis stosuje się niezależnie od tego, czy małżonkowie posiadają obywatelstwo państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Kluczowym bowiem czynnikiem, decydującym o jurysdykcji w sprawach małżeńskich jest tzw. łącznik miejsca zwykłego pobytu. Pojęcie to odnosi się do miejsca, w którym osoba zwykle przebywa, z którym wiąże swoją działalność życiową i zawodową i w którym koncetrują się w przeważającym stopniu jej interesy życiowe.
Artykuł 3 rozporządzenia Bruksela II bis określa, iż w sprawach dotyczących rozwodu, separacji lub unieważnienia małżeństwa właściwe są sądy Państwa Członkowskiego:
- na którego terytorium:
- małżonkowie zwykle zamieszkują lub
- małżonkowie ostatnio zwykle zamieszkiwali, jeśli jeden z nich nadal tam zamieszkuje, lub
- pozwany zwykle zamieszkuje, lub
- w przypadku wspólnego wniosku – którykolwiek z małżonków zwykle zamieszkuje, lub
- składający wniosek zwykle zamieszkuje, jeśli mieszkał tam przynajmniej rok bezpośrednio przed złożeniem wniosku, lub
- składający wniosek zwykle zamieszkuje, jeśli mieszkał tam przynajmniej sześć miesięcy bezpośrednio przed złożeniem wniosku i jest albo obywatelem danego Państwa Członkowskiego albo, w przypadku Zjednoczonego Królestwa Irlandii, ma tam ,,miejsce stałego zamieszkania”;
- którego obywatelami są oboje małżonkowie lub, w przypadku Zjednoczonego Królestwa Irlandii, na którego terytorium mają ,,miejsce stałego zamieszkania”.
Określony powyżej katalog sytuacji ma charakter alternatywy i umożliwia dokonanie najkorzystniejszego, z punktu widzenia stanu faktycznego konkretnej sprawy, wyboru. Dla powoda szczególnie istotnym może być bowiem możliwość wszczęcia sprawy rozwodowej w miejscu, gdzie stale zamieszkuje, pracuje, bądź w kraju, którego język i system prawny lepiej zna.
Ważnym jest również zastrzeżenie, że przepisy rozporządzenia Bruksela II bis wyłączają możliwość dokonania tzw. zapisu jurysdykcyjnego, tj. zawarcia umowy przedmałżeńskiej, określającej właściwy sąd we wszelkich sprawach małżeńskich.
KIEDY JESZCZE MOŻLIWE JEST WYTOCZENIE POWÓDZTWA PRZED SĄDEM POLSKIM?
Zastosowanie regulacji zawartej w rozporządzeniu Bruksela II bis wyłącza możliwość powoływania się na przepisy krajowe odnoszące się do jurysdykcji.
Jeżeli jednak element transgraniczny odnosi się do innych państw, aniżeli państwa członkowskie Unii Europejskiej, zastosowanie może znaleźć tzw. jurysdykcja fakultatywna sądów polskich, określona w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. Dotyczy ona sytuacji, gdy spełniona zostanie jedna z poniższych przesłanek:
- oboje małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli jedno z nich nadal ma w Rzeczypospolitej Polskiej miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu,
- małżonek będący powodem ma co najmniej od roku bezpośrednio przed wszczęciem postępowania miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej,
- małżonek będący powodem jest obywatelem polskim i ma co najmniej od sześciu miesięcy bezpośrednio przed wszczęciem postępowania miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, lub
- oboje małżonkowie są obywatelami polskimi.
- WYTOCZENIE POWÓDZTW PRZEZ OBOJE MAŁŻONKÓW PRZED RÓŻNYMI SĄDAMI
W sytuacji, gdy każdy z małżonków zdecyduje się na wniesienie pozwu rozwodowego i trafią one do sądów różnych państw – dla rozstrzygnięcia sprawy właściwym będzie sąd, do którego pozew został wniesiony wcześniej. Tym samym sąd, do którego pozew trafi w dalszej kolejności, zobligowany będzie z urzędu zawiesić postępowanie aż do czasu ustalenia jurysdykcji sądu, gdzie pozew został złożony w pierwszej kolejności. Po uznaniu się przez są za właściwy drugi sąd stwierdzi brak swojej właściwości.
PRZYKŁADY
1) Małżonkowie, posiadający polskie obywatelstwo, zawarli związek małżeński poza granicami Polski. Na skutek rozstania jeden z małżonków powrócił do Polski. Małżonek ten może wytoczyć pozew rozwodowy przed sąd, w okręgu którego ma miejsce zamieszkania, a zatem w Polsce;
2) Jeden z małżonków zamieszkuje w Polsce, zaś drugi po zawarciu małżeństwa wyprowadził się za granicę. W tej sytuacji możliwe jest wytoczenie powództwa przed sądem polskim, w okręgu którego małżonkowie mieli ostatnie miejsce wspólnego pobytu; do tej pory zamieszkuje tam bowiem jeden z małżonków;
3) Małżonkowie zawarli związek małżeński w Polsce, jednak obecnie obydwoje przebywają na stałe poza granicą. Pomimo tego, zgodną wolą stron jest uzyskanie rozwodu przed sądem polskim. W takiej sytuacji małżonkowie mogą wnieść sprawę do sądu polskiego, zawierając jednocześnie w treści pozwu wniosek o wyznaczenie sądu właściwego przez Sąd Najwyższy. Wniosek taki powinien być należycie umotywowany i wskazywać na okoliczności, uzasadniające jurysdykcję sądu polskiego. Co ważne, Sąd Najwyższy nie ma obowiązku uwzględnienia uwag wnioskodawców i może orzec o braku jurysdykcji krajowej.
Jeśli Państwa małżonek przebywa poza granicami Polski i w związku z tym zastanawiacie się, do jakiego sądu należy wnieść pozew o rozwód – zapraszam do kontaktu z moją Kancelarią. Oferuję Państwu profesjonalną usługę prawną, popartą wieloletnim doświadczeniem oraz wyjaśnienie wszelkich wątpliwości dotyczących Państwa indywidualnej sprawy.
Więcej informacji na mojej stronie.